گلخانه
مقدمه :
هر یک از گیاهان برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور ، دمای روزانه ، دمای شبانه ، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارند .
به منظور تولید و پرورش تجاری گیاهان با کیفیت بالا و در تمام طول سال ناگزیر از فراهم ساختن شرایط محیطی مطلوب و کنترل عوامل خسارت زا نظیر بادهای زیادی بار ، طوفان های ویرانگر ، سرما و یخبندان و ..... از طریق ساختمانی بنام گلخانه هستیم که به عنوان محیط کنترل شده مطرح می گردد و با توجه به نیاز روزافزون بازار ، چه از نظر تولید گل و گیاهان زینتی و چه از نظر سبزیجات و صیفی جات خارج از فصل این روش تولید امروزه به یکی از سود آورترین بخشهای کشاورزی تبدیل شده است که البته سرمایه گذاری اولیه فراوانی را نیز طلب می کند . با توجه به سرمایه گذاری زیادی که در این زمینه صورت می گیرد فقدان مدیریت صحیح در احداث گلخانه ، انتخاب مکان ، نوع گلخانه و پوشش آن باعث عدم بهره وری مناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد .
محل احداث گلخانه :
1- اولین مسئله ای که بایستی در نظر گرفته شود دسترسی به راههای حمل و نقل است که با احداث هر چه نزدیکتر به راههای اصلی این مشکل به حداقل می رسد . چرا که بطور استاندارد هزینه فروش گل و گیاه نبایستی از یک چهارم سود ناخالص عمده فروشی بیشتر شود مگر اینکه هزینه های تولید فوق العاده پایین باشد .
2- عامل دیگر که تعیین کننده محل احداث گلخانه است نوع سوخت می باشد . در صورت احداث گلخانه در مناطقی که امکان دسترسی به گاز طبیعی وجود دارد می توان با کاربرد این سوخت ارزان هزینه ها را به مقدار زیادی در تولید فصل سرما کاهش داد .
3- عامل سوم دسترسی به منابع آب با کیفیت و کمیت مناسب است که از فاکتورهای مهم احداث گلخانه می باشد . در بررسی میزان آب مورد نیاز بایستی توجه داشت که در هر بار آبیاری به ازاء هر متر مربع سطح مورد نظر 30-20 لیتر آب مورد نیاز است . استفاده از آب شهری گران تمام شده و هزینه تولید را بالا می برد همچنین فلوراید و کلر آن مضر است ، استفاده از چاه ارزانتر خواهد بود .
4- دیگر عامل اثر محیطی است که حتماً بایستی مد نظر قرار گیرد . جایی که دائماً دارای آب و هوای نامساعد ، بارانهای شدید ، سایه ناشی از واقع شدن در دامنه شمالی کوههای بلند و یا درختان سربه قلک کشیده می باشد مناسب احداث گلخانه نیست . شدت نور یکی از عوامل تعیین کننده محسوب می گردد . شدت نور در ارتفاعات بلند برای پرورش محصولاتی نظیر رز و میخک مناسب است ولی برای محصولاتی که نیاز به شدت نور پایینی دارند ( همچون بتفشه آفریقایی ، بگونیا ، گلوکسینیا و اغلب گیاهان گلدانی برگ تزئینی که بومی مناطق حاره هستند ) مناسب نیست .
5- عامل مهم دیگری که تعیین کننده محل احداث گلخانه است نوع محصولی است که در برنامه تولید قرار دارد . با توجه به اینکه گرایشها به سمت تولید اختصاصی محصولات است و دستور کار تولید پس از مطالعه ابتدایی بازار داخلی و خارجی مشخص می گردد قبل از احداث ، ابتدا بایستی تعیین کنند که چه محصولی تولید شود سپس تصمیم به احداث گلخانه در منطقه و اقلیمی مناسب آن محصول بگیرید . در همین رابطه در آمریکا چندین مجتمع تولید کننده میخک به دلیل عدم توجه به اختلاف دمای شبانه روزی مطلوب کشت و کار این محصول تعطیل و مجبور به نقل مکان به ارتفاعات شدند .
6- در احداث گلخانه ها ، در نظر داشتن قوانین مربوط به زمین محدوده های شهری و احداث و بهره برداری از گلخانه ها و .... ضروریست چون فعالیت بسیاری از گلخانه ها بر همین اساس متوقف شده است .
7- محل احداث بایستی حتی الامکان مسطح باشد چرا که در صورت ناهمواری و شیبدار بودن ، ایجاد یک گلخانه بزرگ با مشکلات و هزینه های زیادی برای تسطیح همراه خواهد بود .
جهت گلخانه :
اسکلت گلخانه سایه ایجاد می کند و با توجه به زاویه تابش این سایه ها متفاوت است لزوم توجه به این امر بویژه در تولید زمستانه حائز اهمیت است چرا که تغییرات اندکی دردرصد نور رسیده به گیاهان می تواند نقش بسزایی در کمیت و کیفیت تولید داشته باشد .
در صورتی که جهت باد خیلی تعیین کننده نباشد بایستی امتداد طول گلخانه ها شمالی _ جنوبی باشد . این مسئله در گلخانه هایی که در امتداد طول به هم متصل هستند با تأکید بیشتری توصیه می گردد .
نقشه احداث گلخانه :
از موارد مهم در احداث گلخانه توجه به طرح گسترش گلخانه است با ارایه یک نقشه گلخانه همراه با طرح گسترش آن بدون نیاز به جابجایی ساختمانها و گلخانه ها ، ساختمان های جدید گلخانه را می توان احداث نمود . در زمینهای شیبدار بهتر است عملیات ساختمانی را از وسط شیب انجام داد و طرح گسترش گلخانه با طرح گسترش 5 مرحله ای آمده است . در این نقشه ها درهای گلخانه که به داخل ساختمان سرویس باز می شوند دارای 7/2 متر ارتفاع 4/2 متر عرض هستند تا وسایلی نظیر تراکتورهای کوچک بتوانند به داخل آن وارد شوند . عرض ساختمان سرویس حدود 5 متر و در ورودی آن 7/3 متر عرض و 2/4 متر ارتفاع دارد تا عبور کامیون ها و تخلیه و بارگیری به خوبی صورت گیرد .
زمین مورد نیاز احداث گلخانه حداقل بایستی دو برابر سطح گلخانه باشد . در گلخانه های کوچک مساحت ساختمان های سرویس در حدود 13 درصد مساحت کف گلخانه است که با توسعه گلخانه ها این درصد کاهش می یابد و در گلخانه های خیلی بزرگ به 7% می رسد ولی بطور متوسط مساحت ساختمان سرویس را 10% کل ساختمان گلخانه ها در نظر می گیرند .
1- نقش احداث گلخانه تجاری با طرح توسعه 5 مرحله ای
زهکشی گلخانه :
از موارد مهمی که در احداث یک گلخانه توجه به زهکشی گلخانه است . در مناطقی با زمینهای دارای بافت سخت و با لایه تحت الارض غیر قابل نفوذ با قرار دادن لوله های سفالی منفذ دار زیربسترها و یا طرق ابتکاری دیگر تمهیدات لازم را در جهت بهبود زهکشی می اندیشند
بادکشن :
در مناطق باد خیز ردیفی از درختان و یا یک مانع طبیعی مثل تپه برای کاهش خسارت باد استفاده می شود . حداقل فاصله درختان از گلخانه در شرق و غرب بایستی حدود 5/2 برابر ارتفاع درختان باشد . این فاصله در قسمت جنوبی بیش از یک ارتفاع درختان است .
فرم های متفاوت گلخانه :
1- گلخانه های سوله ای منفرد به شکل A:
اسکلت اصلی این گلخانه ها معمولاً از آهن آلومینیوم یا چوب است . مزایای این گلخانه ها جذب نور بالا و در مواردی که جنس آنها از فلز باشد استحکام زیاد آنهاست . از معایب آنها نیز پرهزینه بودن و صرف انرژی گرمایی زیاد برای کنترل دمایی آن است این گلخانه ها بسته به موفقیت و شرایط محیطی و .... به سه شکل دو طرفه ، نیمه دوطرف و یکطرفه تقسیم بندی می شوند .
گلخانه های یکطرفه و نیمه دوطرفه در کنار ساختمانها بنا شده و مورد استفاده قرار می گیرند در این سبک از نور خورشید بهتر استفاده شده و نیاز به سوخت نیز کاهش می یابد .
گلخانه دوطرفه دو سقف به پهناهای مساوی دارد . در سطح جهانی کاربرد گلخانه های منفرد کاهش یافته است چرا که با اتوماسیون سازگار نیستند .
2- اشکال گلخانه های سوله ای منفرد
2- گلخانه های سوله ای به هم پیوسته :
همان گلخانه های نوع اول هستند که از قسمت طول به هم متصل بوده ، و دیواره عرضی مابین آنها برداشته شده و فضای به هم پیوسته ای را در داخل گلخانه ایجاد می کنند . این گلخانه ها هزینه کمتری نسبت به نوع اول داشته و کنترل محیطی آنها آسانتر و بهتر و تلفات انرژی گرمایی نیز کمتر است ، همچنین از سطح کل گلخانه هم بطور بهینه استفاده می شود . از ایرادات این گلخانه ها مناسب نبودن برای چند محصول و عدم تحمل برف سنگین است . علیرغم داشتن مسئله وزن برف ، از این گلخانه ها به نحو چشمگیری در اروپای شمالی و کانادا استفاده می شود . پوشش هر دو نوع گلخانه های فوق الذکر می تواند شیشه و یا پلاستیک باشد .
3- گلخانه های تراسی به هم پیوسته
3- گلخانه های تونلی و یا نیمه استوانه ای :
به کمک لوله های کمانی احداث می گردند به پایه های زیادی نیاز نداشته و سقف سازی این گلخانه ها نیز مشکل ندارد برای تولید گیاهان فصلی کاملاً مناسبند . از مشکلات آنها دشوار بودن تهویه است که البته در انواع پیشرفته آنها توسط کمپانیهای سازنده تمهیداتی برای تهویه در نظر گرفته شده است . نورگیری در این گلخانه ها بسیار مطلوبست . امروزه گرایش عجیبی به سمت استفاده از این قبیل گلخانه ها در هر دو شکل منفرد و پیوسته در سطح جهان وجود دارد . پوشش آنها می تواند پلاستیک فایبرگلاس یا مواد پوششی دیگر باشد .
4- چنر سیستم برای حل مسئله تهویه در گلخانه های نیمه استوانه ای
در احداث گلخانه های نیمه استوانه ای همیشه بین پهنای گلخانه ، ارتفاع قسمت میانی و سایر اجزاء رابطه ای وجود دارد.
5- رابطه بین اجزاء گلخانه در نیمه استوانه ای
4- گلخانه های نیمه استوانه ای با دیواره :
این گلخانه ها مشابه نوع قبل بوده با این تفاوت که یک دیواره عرضی از جنس فایبرگلاس یا پوشش پلاستیکی نیز دارند .
5- گلخانه های سایبانی (Lath house ) :
به منظور فراهم ساختن محیط سایه دار برای پرورش گیاهان حساس به گرما و نور شدید و فراهم سازی فضایی خشک برای گیاهان آماده برای فروش و کمک به مقاوم سازی آنها از این ساختمان ها استفاده می کنند . این گلخانه ها با یک اسکلت ساده مشابه گلخانه و پوشش های تخته نرده ای و یا پوشش های سایه انداز مصنوعی پوشیده می شوند .
6- شاسی سرد و گرم :
به منظور ایجاد فضای مناسب ازدیاد جنسی و غیر جنسی محصولات زینتی یا سبزیجات و یا مقاوم سازی گیاهان با شرایط فضای باز و همچنین فراهم سازی شرایط رشد تکمیلی برخی محصولات از این ساختمان های شبه گلخانه ای استفاده می کنند . اسکلت جانبی این ساختمانها می تواند از جنس بلوکهای سیمان ، آجر ، چوب و مواد مشابه بوده که با پوششی از شیشه یا پلاستیک پوشانده می شوند .
تفاوت میان شاسی سرد و گرم در این است که شاسی سرد تنها از نور خورشید گرمای خود را تأمین می کند . ولی شاسی گرم علاوه بر گرمای خورشید می تواند گرمای خود را از لایه کود دامی در حال پوسیدن ، کابلهای برق مخصوص و یا لوله های تولید کننده حرارت مثل لوله های آب گرم دریافت نماید .
