اثر محلولپاشي كود اوره بر عملكرد و اجزاء عملكرد دانه دو رقم گندم
چكيده :
به منظور بررسي اثر مقادير كود اوره (30،20،10،0 كيلوگرم در هكتار ) بصورت محلول پاشي در زمانهاي مختلف رشد ( اواخر پنجه زني ، ظهور سنبله و دانه بندي ) بر عملكرد ، اجزاء عملكرد دانه دو رقم گندم تجن و خزر 1 در سال زراعي 75-1374 انجام شد. اين آزمايش بصورت كرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با چهار تكرار در مزرعه ايستگاه كشاورزي گنبد اجرا گرديد. نتايج حاصل از اين بررسي نشان داد كه تعدادپنجه و پنجه بارور ، تعداد گلچه در سنبله ، وزن هزار دانه ، عملكرد دانه و شاخص برداشت رقم تجن بطور معني دار از رقم خزر 1 بيشتر بود. افزايش مقدار كود اوره بصورت محلولپاشي بر روي برگ باعث افزايش تعداد گلچه در سنبله ، شاخص برداشت ، عملكرد دانه ، شاخص سطح برگ ، دوام سطح برگ و درصد پروتئين دانه در مقايسه با شاهد شد. محلول پاشي كود اوره در اواخر مرحله پنجه زني بيشترين تاثير را روي تعداد پنجه و پنجه بارور در هر بوته ، تعداد گلچه در سنبله ، شاخص برداشت ، شاخص سطح برگ ، دوام سطح برگ و عملكرد دانه در مقايسه با مراحل ديگر برداشت.
واژه هاي كليدي : گندم، محلول پاشي ، كود اوره ، عملكرد.
مقدمه
گندم به عنوان يكي از عمده ترين محصولات كشاورزي ، تامين كننده بيشترين نياز غذايي انسانها در كشورهاي مختلف جهان به خصوص مردم كشورهاي جهان سوم است كه قوت غالب آنان را تشكيل مي دهد، ميزان عملكرد گياهان زراعي و افزايش آنها به وسيله اثر توام عوامل اصلي رشد، نور ، گرما ، رطوبت و تغذيه تعيين مي شود.نيتروژن از مهمترين عناصر ضروري گياه است و كمبود عرضه آن در خاك بيش از عناصر ديگر است.
زمان و نحوه مصرف كودهاي ازته از اهميت زيادي برخوردار است ( 1 ) . شرايط محيطي از قبيل شوري خاك، گرما ، مسموميت عناصر سنگين خاك بر روي رشد گياه و جذب نيتروژن توسط ريشه و متابوليسم آن در گياه اثر نامطلوب دارند ( 2 ) . گندم در خاكهايي با زهكشي ضعيف توان جذب نيتروژن را دارد لذا تغذيه برگي هنگامي مؤثر است كه گياه نتواند مواد غذايي مورد نياز خود را از خاك جذب كند (11 ) . در خاكهاي شور در صورت بروز كمبود نيتروژن، محلول پاشي اوره بر روي گندم موجب افزايش عملكرد مي شود (2) . آزمايشهاي بعمل آمده نشان مي دهد كه محلول پاشي كود اوره در زمان گلدهي يا بعد از آن باعث افزايش مقدار نيتروژن دانه در گياه مي شود. (9 ) . كيفيت دانه گندم زمستانه با محلول پاشي نيتروژن در مرحله سنبله دهي ، گلدهي ، اوايل مرحله خميري شدن بهبود مي يابد ( 8 و 12 ) . بيشترين مقدار عملكرد دانه با مصرف نيتروژن در زمان كاشت و باضافه محلول پاشي آن در مرحله پنجه زني به دست آمد (9 ) .
هدف از اين آزمايش بررسي اثرات محلول پاشي مقادير مختلف كود اوره در مراحل مختلف رشد گندم بر روي تعداد پنجه و پنجه بارور در هر بوته ، تعداد گلچه در سنبله ، تعداد دانه در سنبله ، وزن هزار دانه ، شاخص برداشت ، عملكرد دانه و درصد پروتئين دانه مي باشد.
مواد و روشها
اين آزمايش در سال زراعي 75- 1374 در محل ايستگاه تحقيقات كشاورزي واقع در 3 كيلومتري شرق گنبد كاووس اجرا شد. طرح آماري مورد استفاده كرتهاي خرد شده درقالب بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار بود. در اين طرح ارقام گندم تجن و خزر 1 در كرتهاي اصلي و ميزان صفر 30،20،10 كيلوگرم كود اوره در هكتار در كرتهاي فرعي درجه يك و زمانهاي محلول پاشي در مراحل اواخر پنجه زني و ظهور سنبله و دانه بندي در كرتهاي فرعي درجه دو قرار گرفت . پس از آماده سازي زمين كود شيميايي فسفات دآمونيوم به مقدار 100 كيلوگرم در هكتار و سولفات پتاسيم به مقدار 50 كيلوگرم در هكتار به كرتهاي آزمايش داده شد . كاشت در تاريخ 18 آذرماه سال 1374 با رديف كار شش خطي انجام گرفت . فاصله بين رديفهاي كشت 25 سانتي متر و هر كرت شامل 12 رديف 6 متر با تراكم 320 بوته در متر مربع در نظر گرفته شد . كليه عمليات زراعي در طول رويش به روش معمول اجرا گرديد.
در زمانهاي تعيين شده با تهيه تيمارهاي كودي اوره به ميزان 300 ليتر در هكتار محلول پاشي بعمل آمد. تعداد 10 بوته بطور تصادفي از هر كرت برداشت شد و جهت محاسبه اجزاء عملكرد مورد استفاده قرار گرفت . برداشت شش رديف وسط هر كرت به طول 5 متر در تاريخ 2/4/75 با كمباين مخصوص بعمل آمد. همچنين با اندازه گيري سطح برگ با دستگاه سطح برگ سنج در چندين مرحله بر اساس درجه روز رشد(GDD) مقدار شاخص سطح برگ(LAI )ودوام سطح برگ(LAD) محاسبه گرديد.
براي محاسبه LAI طي يازده مرحله نمونه برداري از سطح مشخص شده گياه برداشت شد. پس از رسم منحني شاخص سطح برگ بر اساس درجه روز رشد سطح زير منحني محاسبه و دوام سطح برگ لحاظ گرديد. همچنين مي توان از رابطه:
2]/(T2-T1)(LAI1+LAI2 )LAD=[
دوام سطح برگ را محاسبه كرد. جهت محاسبه درجه روز (GDD) از رابطه:
GDD=(Tmax+Tmin)/2-Tb
نيز استفاده شد كه در اين معادلهTb براي گندم 2 درجه سانتي گراد در نظر گرفته شد.
اطلاعات جمع آوري شده در قالب طرح آمار مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
نتايج و بحث :
تاثير مقدار كود اوره در محلول پاشي بر روي مقدار گلچه در هر سنبله ، شاخص برداشت و عملكرد دانه و همچنين بر روي درصد پروتئين دانه معني دار بود ( جدول 1 ) . مصرف كود اوره به مقادير 30،20،10، كيلوگرم در هكتار تعداد گلچه بيشتري در مقايسه با تيمار شاهد توليد نمود. اما بين مقادير كود اوره اختلاف معني دار مشاهده نشد. نتايج بدست آمده توسط ساير محققين (3) حاكي از آن است كه نيتروژن باعث افزايش تعداد گلچه در سنبله مي شود به شرطي كه اين ماده غذايي قبل از ظهور سنبله به گياه داده شود (3). كود اوره به مقدار 30 كيلوگرم در هكتار در مقايسه با تيمار شاهد روي شاخص برداشت بيشترين تاثير را داشت و بين مقادير مختلف كود اوره اختلاف معني دار مشاهده شد .
محلول پاشي كود اوره به مقدار 30 كيلوگرم در هكتار موجب توليد دانه به مقدار 2830 كيلوگرم در هكتار شد. در حاليكه در تيمار شاهد عملكرد دانه 1670 كيلوگرم در هكتار بود . آزمايشات بعمل آمده در اين مورد نشان مي دهد كه محلول پاشي كود اوره موجب افزايش عملكرد دانه مي شود. (10).
محلول پاشي كود اوره به مقادير 30،20 كيلوگرم در هكتار بيشترين تاثير را روي درصد پروتئين دانه داشتند . در بسياري از منابع علمي (5 و 7 و 13 ) گزارش شده است كه درصد پروتئين دانه گندم با افزايش مصرف مقدار كود اوره افزايش مي يابد و درصد پروتئين دانه به مقدار نيتروژن مصرفي بستگي دارد.
تاثير زمان محلول پاشي كود اوره بر روي صفات مورد مطالعه معني دار بود . محلول پاشي كود اوره در مرحله اواخر پنجه زني موجب افزايش تعداد پنجه و پنجه بارور در هر بوته ، تعداد گلچه در هر سنبله ، شاخص برداشت و عملكرد دانه شد. با تاخير در زمان محلول پاشي كود اوره تعداد پنجه و پنجه بارور در هر بوته ، تعداد گلچه در هر سنبله شاخص برداشت و عملكرد دانه كاهش نشان داده اما تعداد دانه در سنبله ، وزن هزار دانه و درصد پروتئين دانه افزايش يافت.
بررسيهاي انجام شده نشان مي دهد (26 ) كه مصرف زود هنگام نيتروژن باعث افزايش تعداد پنجه و مصرف دير هنگام آن موجب كاهش تعداد پنجه مي شود. شواهد موجود نشان مي دهدكه مقدار و زمان مصرف نيتروژن در مراحل اواخر پنجه زني گندم اثر زيادي دارد(6،2 ) .محققين معتقدندكه كمبود نيتروژن در مراحل اواخر پنجه زني يا شروع طويل شدن ساقه موجب كاهش تعداد پنجه بارور در گياه مي شود. محققين (3) متوجه شدندكه عرضه نيتروژن قبل از ظهور سنبله باعث افزايش تعداد گلچه در هر سنبله مي شود كه با نتيجه اين آزمايش مطابقت دارد.
محلول پاشي كود اوره در زمان ظهور سنبله موجب افزايش تعداد دانه در سنبله شد. كمبود نيتروژن در زمان تلقيح گلها موجب عدم دانه بندي مي شود (4). محلول پاشي كود اوره در زمان دانه بندي بيشترين تاثير را روي وزن هزار دانه داشت و موجب افزايش وزن دانه شد. شواهد موجود نشان مي دهد كه مصرف نيتروژن در زمان ظهور سنبله باعث ساخت بيشتر مواد فتوسنتزي شده و از اين رو موجب افزايش شاخص برداشت شد و نتايج تحقيقات ديگران در اين مورد مويد اين امر مي باشد (9) . با توجه به اينكه محلول پاشي كود اوره در اواخر مرحله پنجه زني باعث افزايش تعداد پنجه بارور در هر بوته و تعداد گلچه در سنبله گرديد همين موارد باعث افزايش عملكرد دانه شد.
گودنيك و همكاران (5) نشان دادند كه محلول پاشي كود اوره در مرحله گلدهي و بعد از آن فوايد زيادي نسبت به كاربرد آن در خاك در جهت افزايش درصد پروتئين دانه و كيفيت پخت نان گندم دارد.
تاثير رقم بر تعداد پنجه و پنجه بارور در هر بوته ، تعداد گلچه در هرسنبله و وزن هزار دانه افزايش معني دار نشان داد و در رقم تجن بيشتر از رقم خزر 1 بود. به همين دليل شاخص برداشت و عملكرد دانه در اين رقم حداكثر بود. تعداد دانه در سنبله و درصد پروتئين دانه تحت تاثير رقم قرار نگرفتند.
در آزمايشي كه توسط محققين (10) انجام شد اثر هفت تيمار محلول پاشي كود اوره روي عملكرد دانه و ماده خشك ، شاخص برداشت و درصد پروتئين دانه سه رقم گندم مقايسه شد. سه رقم گندم به اين تيمارها واكنش متفاوت نشان دادند كه مؤيد نتايج اين آزمايش مي باشد(10).
منحني تغييرات شاخص سطح برگ دو رقم تجن و خزر 1 در طي مرحله رشد مشابه نبود و شاخص و شاخص برگ رقم تجن از شاخص سطح برگ رقم خزر يك بيشتر بود .
در برسيهاي بعمل آمده معلوم شد كه بزرگي سطح برگ ضمن اينكه بطور ژنتيكي كنترل مي شود به مقدار ازت برگ نيز بستگي دارد و همين موارد باعث اختلاف شاخص سطح برگ بيشتر موجب افزايش تعداد پنجه و پنجه بارور ، تعداد گلچه در سنبله ، وزن هزار دانه ، شاخص برداشت و عملكرد دانه در رقم تجن در مقايسه با رقم خزر يك شد . شاخص سطح برگ تحت تاثير ميزان كود اوره در محلول پاشي بودند و بيشترين شاخص سطح برگ با مصرف 30 كيلوگرم كود اوره در هكتار در محلول پاشي بدست آمد در حاليكه تيمار بدون كود اوره كمترين شاخص سطح برگ را داشت . بررسيهاي بعمل آمده در مورد شاخص سطح برگ نشان داد كه سطح برگ به كمبود ازت حساس است و شاخص سطح برگ در اثر كمبود ازت كاهش مي يابد و موجب كوچكتر شدن برگها مي شود كه مؤيد نتايج حاصله از اين آزمايش مي باشد. منحني تغييرات شاخص سطح برگ زمانهاي مختلف محلول پاشي در تيمار بدون كود اوره تقريبا مشابه بود .
محلول پاشي 30 كيلوگرم اوره در هكتار در اواخر مرحله پنجه زني در مقايسه با مراحل ديگر باعث افزايش شاخص سطح برگ شد. در آزمايش كه اثر مصرف ازت و قارچ كش بنوميل را روي اندازه سطح برگ پرچم و دومين برگ مطالعه نمودند و مشاهده كردند كه با افزايش ازت سطح سبز هر دو برگ افزايش يافت (9). نتايج بررسيهاي بعمل آمده نشان مي دهد كه مصرف ازت در مراحل رشد رويشي و به اندازه مورد نياز باعث افزايش شاخص سطح برگ مي شود.
دوام سطح برگ رقم تجن بيش از رقم سطح برگ رقم خزر بود . بررسيهاي بعمل آمده در مورد دوام سطح برگ نشان داد كه دوام سطح برگ مكمل شاخص سطح برگ بر حسب زمان سنبله رفتن تا بلوغ است كه هم دوام و هم توسعه بافت فتوسنتزي را شامل مي شود(3). رقم تجن با داشتن شاخص سطح برگ بيشتر توانست مقدار ازت زيادتري جذب نمايد. همين امر موجب طولاني تر شدن دوام سطح برگ رقم تجن شد. با افزايش مقدار كود اوره در محلول پاشي دوام سطح برگ طولاني شد و كمترين دوام سطح برگ در تيمار بدون كود اوره مشاهده شد . آزمايشهاي بعمل آمده در مورد دوام سطح برگ نشان داد كه دوام سطح برگ و شاخص سطح برگ در اثر كمبود ازت بيش از موعد كاهش مي يابد و با خارج شدن ازت از برگ پيري تسريع مي شود (5 ). در تيمار بدون كوداوره منحني تغييرات دوام سطح برگ در زمانهاي مختلف محلول پاشي مشابه بود، در حاليكه در تيماري كودي 30 كيلوگرم در هكتار طولاني ترين دوام سطح برگ در محلول پاشي اواخر مرحله پنجه زني مشاهده شد. بررسيهاي بعمل آمده در اين مورد نشان دادند كه دوام سطح برگ بعد از گلدهي يك عامل مهم در توليد دانه گندم مي باشد و با مصرف كود در آخر فصل اين دوام افزايش مي يابد . در صورت عدم تامين ازت كافي در مراحل قبل از ظهور سنبله و با خارج شدن ازت برگ به اندام زايشي در حال رشد دوام سطح برگ كاهش مي يابد (5و7).
نتايج بدست آمده از اين آزمايشها نشان داد كه گندم در تمام مراحل رشد خود به ازت نياز دارد و نرسيدن ازت به اندازه كافي در هريك از مراحل رشد بر روي عملكرد دانه، اجزاء عملكرد و كيفيت دانه تاثير نامطلوب مي گذارد. واكنش ارقام مختلف گندم به محلول پاشي كود اوره متفاوت بود. ارقامي كه سطح برگ بيشتري داشتند قادر به جذب ازت زيادتري از طريق محلول پاشي بودند. با توجه به اينكه نمي توان تمام نياز گياه به ازت را از طريق محلول پاشي تامين نمود اما در مواقع بحراني رشد با مقدار كم كود اوره در محلول پاشي مي توان نتايج مطلوب بدست آورد. گندم مخصوصا" در ايام پنجه زني و تشكيل سنبله به ازت زيادتري در مقايسه با ديگر مراحل رشد نياز دارد و در اين ايام مي توان به عنوان مكمل ديگر روشهاي مصرف كود سرك اوره وبه همراه سموم شيميايي يا به تنهايي كود اوره را بصورت محلول پاشي بكاربرد. مصرف كود اوره در محلول پاشي از نظر مقدار كود محدود مي باشد زيرا غلظت زياد كود اوره باعث سوختگي اندام گياهان
مي شود.
نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه با افزايش مقدار كود اوره شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ افزايش يافته اند و اين افزايش در رقم تجن بيشتر از رقم خزر 1 بود كه نهايتا" منجر به افزايش تعداد پنجه در بوته، تعداد گلچه در هرسنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت گرديد كه مجموع اين عوامل موجب اختلاف عملكرد معني دار بين رقم تجن و خزر 1 شد. بنظر مي رسد كه رقم تجن قادر است با افزايش توان فتوسنتزي و توليد فرآورده هاي آن اين مواد را به بخش عملكرد اقتصادي كه همان عملكرد دانه مي باشد بيشتر از عملكرد بيولوژيك تخصيص دهد. همچنين افزايش دوام سطح برگ در رقم تجن با افزايش محلول پاشي كود اوره نسبت به رقم خزر 1 موجب افزايش وزن هزار دانه در اين رقم گرديد زيرا تدوام سطح برگ بخصوص بعد از مرحله گرده افشاني قادر است از طريق تدوام فتوسنتز و ارسال مواد به دانه ، وزن هزار دانه را افزايش دهد.
بررسي انجام شده نشان مي دهد كه دادن 30 كيلوگرم اوره بصورت محلول پاشي در اواخر دوره پنجه زني بهتر از ساير تيمارها باعث افزايش شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ گرديد به همين دليل اين تيمارها همگام با افزايش شاخص سطح برگ و دوام سطح برگ توان دريافت نور و انجام فتوسنتز را در گياه تقويت نموده و باعث افزايش عملكرد آن شدند. همچنين محلول پاشي كود اوره در زمان ظهور سنبله به علت در اختيار گذاشتن ازت مورد نياز جهت سنتز پروتئينهاي دانه باعث افزايش درصد پروتئين گرديد هر چند در اين تيمار و تيمار محلول پاشي اوره در زمان دانه بندي اختلاف معني دار وجود نداشت.
با توجه به بررسي انجام شده بنظر مي رسد محلول پاشي كود اوره در اواخر دوره پنجه زني باعث افزايش قابل ملاحظه عملكرددانه شود، در حاليكه محلول پاشي كود اوره در زمان ظهور سنبله و دانه بندي موجب افزايش پروتئين خواهد شد.
منابع
1- ملكوتي ، م.چ.و م. نفيسي.1367 . مصرف كود در اراضي فارياب وديم . انتشارات دانشگاه تربيت مدرس.
2- ملكوتي ،م.ج و م . همايي . 1372 . حاصلخيزي خاكهاي مناطق خشك . انتشارات دانشگاه تربيت مدرس .
3- مؤدب شبستري ، م و م . مجتهدي ، 1369 . فيزيولوژي گياهان زراعي . مركز نشر دانشگاهي .
4- Eastin,J.D,F.A. Haskins, C.Y. Sullivan,and C.H.M.Van Bavel. 1969 . Physiological aspects of crop yield. Amer. Sco. Agronomy,
5- Gooding , M.J.and W.P. Davies. 1992.Foliar urea fertilization of cereals. Fertilizer Research.32:202-222.
6-Hafliger,E.1980. Wheat,CIBA-GEIGYLTD.Basle,Switzer land.
7- Peltonen, J.,and P . Pelton. 1990. Effect of apical timed urea spraying on yield components and quality properties of spreng wheat in green house experimentys. Acta Agric(?).
8-Pessarakli,M.1995.Hand book of plant and crop physiology.Marcedeker,Ink.Newyork.Basel.Hongkong.
9. Sarandon, S.J.,and M.C. Gianibelli.1990. Effect of foliar urea spraying and nitrogen application at sowing upon drymatter and nitrogen distribution in wheat ( Triticum aestivum ). Argentiina. Agronomie 10: 183-189
10. Shah, K.H., and M.Saeed. 1989. Effect of combination of soil and foliar application of urea on three wheat genotypes. Pakistan Journal of scientific and Industrial Research. 32: 813-815
11. Swarup, A., and D.P. Sharma. 1993. Influnce of top dressed nitrogen in alleviating adverse effects of flooding on growth and yield of wheat in a sodic soil. Field Crops Resarch.
12. Tomar, J.S., A.F. Mackenzie, and G.R. Mehuys.,
13. Zhigulev, A.K. 1992. Effect of foliar application of nitrogen fertilizers on yield and quality of winter grain . Agro Khimiya.
مقاله از پايان نامه :
ارازقلي قرنجيك كارشناس ارشد زراعت و حفظ نباتات
سال 1386
